Video, volledige tekst en powerpointpresentatie van de lezing "Vaders en Spel: Een unieke en betekenisvolle bijdrage aan de ontwikkeling" uitgesproken door Sophie Borghouts, pedagoge, UvA, tijdens het Symposium Vaderschap op 18 juni 2010 aan de Universiteit van Amsterdam
© S. Borghouts, Vaderdagtrofee.nl, Symposium Vaderschap, 18 juni 2010
---
Video:
Volledige tekst en powerpointpresentatie:
Sheet 1: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Goeiemiddag allemaal,
Mijn naam is Sophie Borghouts. Ik studeer Pedagogische Wetenschappen hier aan de Universiteit van Amsterdam. Mijn scriptiebegeleider Louis Tavecchio heeft mij gevraagd vandaag iets te komen vertellen naar aanleiding van het onderwerp van mijn bachelorscriptie. Ik heb mijn scriptie geschreven over de invloed van vaders op de sociale ontwikkeling van kinderen.
Ik heb voor dit onderwerp gekozen, omdat mij opviel dat de rol van vaders in de ontwikkeling en opvoeding van kinderen aanzienlijk minder wordt besproken in de literatuur dan de rol van moeders. In een samenleving die verandert, waar meer vrouwen de arbeidsmarkt betreden, en de opvoeding en zorg voor kinderen meer verdeeld is tussen vaders en moeders dan voorheen, lijkt het mij ontzettend belangrijk om meer aandacht te besteden aan de specifieke bijdrage die vaders kunnen leveren aan de ontwikkeling van kinderen.
Sheet 2: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
De afgelopen 30 jaar hebben er een aantal belangrijke veranderingen plaatsgevonden die van grote invloed zijn geweest op de sociaal culturele context waarin kinderen zich ontwikkelen. Daarmee is de rol van de vader in het gezin veranderd. Voorheen werden vaders vooral gezien als kostwinner. Er waren duidelijk gescheiden rollen en functies voor moeders en vaders met betrekking tot gezinstaken. De taak van de vader was vooral bescherming en economische ondersteuning van het gezin. En de rol van de moeder was vooral gericht op de zorg voor het huishouden en de kinderen. Vaders hadden dus weinig directe invloed op de opvoeding van hun kinderen. Het opvoeden van de kinderen werd altijd als de belangrijkste taak van de moeder gezien, ook vaak door vrouwen zelf. En door de constante aanwezigheid van moeders als de primaire verzorgers van de kinderen, ontstond er een soort idee dat vader-kind relaties weinig invloed zouden hebben op de ontwikkeling van kinderen.
- enorme stijging werkende moeders in westerse landen,
- toename van het aantal afwezige vaders (dit zijn vaders die niet in hetzelfde huis wonen als hun biologische kinderen),
- toename in vaderlijke betrokkenheid, verantwoordelijkheid en zorg in gezinnen waar wel een vader aanwezig is.
Sheet 3: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
In mijn scriptie heb ik een aantal onderwerpen behandeld waarvan de rol van vaders interessant en anders zou kunnen zijn dan die van de moeder met betrekking tot de sociale ontwikkeling van kinderen.
De onderwerpen die ik heb besproken zijn achtereenvolgens:
- Vaders en spel
- Vaders en sociale angst
- Vaders en gender identity
- Vaders en latere relaties
- Indirecte invloed van vaders
Sheet 4: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de interacties tussen vaders en kinderen anders zijn vergeleken met moeders op bepaalde gebieden. Moeders zijn er vaak voor de zorgaspecten en communiceren dan ook vaak meer inhoudelijk met kinderen terwijl de interactie tussen een vader en zijn kind meer wordt gekarakteriseerd door spel en sociale activiteiten. Vaders zijn in hun communicatie met hun kinderen meer direct. Ook hebben ze de neiging om meer onbekende woorden te gebruiken met jonge kinderen dan moeders. Verder vragen vaders vaker om opheldering en uitleg, waardoor ze kinderen aanmoedigen om hun gedachten te formuleren zodat ze goed begrepen zullen worden door sociale partners buiten hun moeder. Ze refereren meer naar dingen die eerder gebeurd zijn en vragen meer naar verklaringen. Deze vorm van communiceren is complexer dan de communicatie die het kind met de moeder heeft, het vraagt meer van het kind.
Sheet 5: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Door deze manier van communicatie tussen vaders en kinderen wordt de vader door sommige ook wel gezien als een brug naar de sociale wereld buiten het gezin (Lamb, 2004).
Een voorbeeld wat dit duidelijk illustreert kwam ik tegen in een onderzoek waarbij vaders en moeders werden vergeleken die met hun 1-jarige kindjes aan een zwemles meededen. Het bleek dat vaders de neiging hadden om achter hun kinderen te gaan staan zodat de kinderen met hun gezicht naar hun sociale omgeving gericht waren, terwijl de moeders de neiging hadden om zichzelf voor de kinderen te plaatsen, om op die manier visueel contact met de kinderen te houden en ze een gevoel van veiligheid te geven.
Sheet 6: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Uit onderzoek van Daniel Paquette bleek dat vaders over het algemeen op alle gebieden minder betrokken zijn bij hun kinderen dan de moeder, behalve wat betreft fysiek spel. Spel blijkt een enorm belangrijke dimensie van vaderschap te zijn al vanaf de babytijd maar ook vooral tijdens de kleuter-en kindertijd.
Uit resultaten van onderzoek van Michael Lamb, bleek dat moeders hun kinderen in het 1e levensjaar meer vasthouden met een verzorgend doel, terwijl vaders hun kinderen tijdens het 1e levensjaar meer vasthouden voor spel. Meerdere studies bevestigen dat vaders een groter deel van hun tijd met de kinderen besteden aan spel dan moeders.
Sheet 7: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Kinderen geven ook vaak de voorkeur aan spelen met hun vader omdat het minder gecontroleerd is en veel meer stimulatie biedt en vaak samengaat met veel lachen en plezier. De omgang met de vader is vaak actiever en uitdagender. Ook karakteriseert het spel tussen vaders en kinderen zich meestal niet door spelen met objecten, maar meer door fysiek, spannend en onvoorspelbaar spel. Door de zachtaardige en ondersteunende stijl van moeders worden zij door kinderen meestal opgezocht voor een gevoel van welbevinden en veiligheid.
Sheet 8: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Vader-kind spel bevat de twee belangrijkste dimensies van ouderlijk gedrag: affectie en controle. Affectie en controle zorgen voor de optimale ontwikkeling van een kind. Tijdens kwalitatief vader-kind spel kan de vader een dubbele boodschap op zijn kind overbrengen, aan de ene kant zegt hij: ik hou van je (dit is de affectieve component), aan de andere kant zegt hij ook: ik ben sterker dan jij (dit is de controlerende component). Het is belangrijk dat dit laatste goed in balans is. Wanneer een vader met zijn kind speelt is het verstandig om het kind af en toe ook te laten winnen of sterker te laten zijn, zodat het zelfvertrouwen en plezier van het kind blijft groeien. Kwalitatief goed vader-kind spel heeft in ieder geval twee eigenschappen: het kind moet er veel plezier aan beleven en er moet van vaders kant een gemiddelde mate van controle aanwezig zijn. Wanneer sprake is van een goed afgestemde vaderlijke discipline voorspelt dit gehoorzaamheid in kinderen, vooral bij jongens.
Sheet 9: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Sommige auteurs hebben zich afgevraagd of het fysieke spel van vaders met hun zonen misschien een uiting is van een bepaalde vorm van rivaliteit vanuit de vaders ten opzichte van hun zonen. Het feit dat vaders er vaker in slagen dan moeders om hun zonen te laten gehoorzamen zou misschien voor een deel veroorzaakt kunnen worden door de relatie van dominantie opgebouwd door het wilde spel.
Volgens sommige onderzoekers is de rol die het vaderlijk spel speelt in de ontwikkeling van kinderen (Bögels en Phares): “het experimenteren om ervaringen op te doen die relevant zijn voor het socialisatieproces van kinderen buiten het gezin.” Zo leren ze door middel van spel grenzen, ze leren wanneer ze te ver gaan, wat wel en niet acceptabel is in de fysieke omgang met anderen en ook leren ze zich aan regels te houden.
Het spannende en fysieke vaderlijke spel kan ook bijdragen aan de ontwikkeling van competitie zonder agressie in kinderen. Dit is belangrijk omdat het kinderen kan kinderen helpen voorbereiden op de nodige competitie van de volwassen wereld. Daarnaast draagt het vaderlijke spel ook bij aan de ontwikkeling van autonomie en exploratie (Paquette, Carbonneau, Dubeau, Bigras en Tremblay, 2003).
Sheet 10: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Door de onvoorspelbaarheid van het vaderlijke spel leren kinderen ook omgaan met onverwachte gebeurtenissen. De behoefte van kinderen om gestimuleerd, gepusht en aangemoedigd te worden om risico’s te nemen is net zo groot als de behoefte aan stabiliteit en veiligheid.
Sheet 11: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Vaders spelen een essentiële rol in het aanmoedigen van kinderen om initiatief te nemen in onbekende situaties, om te exploreren, risico’s te nemen, dapper te zijn in de aanwezigheid van onbekenden en om voor zichzelf op te komen.
Ook heeft het spelelement invloed op het leren omgaan met angsten. Verschillende onderzoeken tonen aan dat kinderen met actieve vaders zich makkelijker kunnen aanpassen aan onbekende laboratoriumsituaties, zelfs wanneer ze alleen worden gelaten met een onbekende. Ook bleek dat kinderen die een goede vader-kind band hebben, gekenmerkt door spel, minder scheidingsangst vertonen, dan kinderen die alleen een goede band hebben met de moeder.
Vaders kunnen een grote rol spelen in het ontwikkelen of onderhouden van angstgevoelens bij kinderen. Kinderen kunnen angsten overnemen van hun vaders, maar vaders kunnen kinderen ook belemmeren door bijvoorbeeld met angst te reageren op ieder streven van het kind naar autonomie. Als vaders angstig reageren op iedere ontwikkelingsstap van het kind voorwaarts, dan kan dit bij het kind angst induceren en de ondernemingslust afremmen.
Zoals ik eerder al had genoemd fungeren vaders voor opgroeiende kinderen als modellen voor de transitie naar de sociale wereld buiten het gezin. Daarom zijn vaders cruciaal bij het helpen van adolescenten om hun angsten voor de buitenwereld te overwinnen. Wanneer vaders zelf angstig zijn kan dit hun typisch vaderlijke rol als spelpartner beinvloeden. De angst zou het uitdagende, competitieve en wilde spel van vaders in de weg kunnen staan.
Sheet 12: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Wat later in de ontwikkeling van kinderen, voorspelt vaderlijk spel, meer dan gedragingen van moeders, sociale competentie, acceptatie door leeftijdsgenootjes en populariteit van kinderen (Parke, 2004). De manier hoe vaders met hun kinderen spelen houdt verband met de manier waarop kinderen vervolgens omgaan met hun leeftijdsgenootjes.
Sheet 13: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Conclusie:
Al met al ben ik tot de conclusie gekomen dat vaderlijk spel een belangrijk onderdeel blijkt te zijn van het vaderschap. Het promoot een actieve, competitieve, autonome en nieuwsgierige houding in kinderen en heeft een positief effect op de sociale en cognitieve ontwikkeling. Ook beschermt het tegen separatieangst en angst voor onbekende en nieuwe dingen.
Het is belangrijk dat we ons beseffen dat het fysieke vader-kind spel dus wel degelijk positieve effecten heeft op de aanpassing van kinderen aan hun omgeving, in plaats van dat het simpelweg gezien kan worden als een afleiding zonder enige consequenties voor de ontwikkeling.
De ontwikkeling van verschillende sociale competenties is verbonden met verschillende opvoeddimensies, of deze nu uitgevoerd worden door de vader of moeder. Duidelijk is wel dat vaders en moeders op een andere manier interacties aangaan met hun kinderen, manieren die elkaar aanvullen. Hierdoor is het belangrijk om naast het vele onderzoek wat is gedaan naar de invloed van moeders veel aandacht te besteden aan de invloed van vaders en de unieke bijdrage die zij leveren aan de ontwikkeling van hun kinderen.
Bedankt voor jullie aandacht!
Sheet 14: Klik op de afbeelding voor grotere weergave.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten